Pharmacie Anglaise Swann

Onbegrensd is de rijkdom aan dromen, fantasieën en betekenissen die door de verteller van de Recherche aan bepaalde namen wordt gehecht. De ontdekking van de namen was zelfs, aldus Roland Barthes in zijn essay ‘Proust et les noms’, het poëtische evenement dat het schrijven van de Recherche ‘op gang bracht’. De roman ontwikkelt zich uit het vermogen van de verteller om de in namen gehulde essenties gaandeweg te leren ontcijferen, dus uit het narratieve verband dat Proust tussen zulke dromen, fantasieën en betekenissen legt. ‘Poëtisch gezien’, schrijft Barthes, ‘is de hele Recherche voortgekomen uit een paar namen.’

‘Plaatsnamen: de naam’, het korte derde deel dat Du côté de chez Swann besluit, is onder meer een reflectie over de poëtische kracht van namen, namen van bepaalde plekken (Balbec, Florence) of bepaalde personen (Swann). De jeugdige verteller blijkt, net als de auteur, over een opmerkelijke sensibiliteit voor namen te beschikken:

Ik legde het zo aan dat mijn ouders om de haverklap de naam Swann in de mond moesten nemen. Weliswaar herhaalde ik die naam voortdurend in mijn hoofd, maar ik had er ook behoefte aan om de heerlijke klank ervan te horen en om die muziek niet alleen stil te lezen maar ook voorgespeeld te krijgen.

In een brief d.d. 10 of 11 december 1920 schrijft Proust aan ene Harry Swann, die ontdaan is zijn achternaam in een roman te zien figureren, dat hij geen enkele persoon genaamd Swann kende en ook nooit eerder van de naam had gehoord toen hij hem ‘fabriceerde’ voor zijn personage. Ook schrijft hij dat het ‘prototype’ van Swann Charles Haas was, ‘Haas de vriend der vorsten, de Israëliet van de Jockey Club’, al vormde die hooguit een vertrekpunt en evolueerde zijn personage anders.

Ik zocht een naam die een Angelsaksisch voorkomen had en mijn oor de gewaarwording zou geven van het blanke van de a, voorafgegaan en gevolgd door een medeklinker. […] De dubbel-nn was bedoeld om de twee a’s te compenseren en om de associatie met zwaan te vermijden, een beeld dat hoort bij Madame De Guermantes.

Gelukkig blijven in vertalingen namen doorgaans onvertaald, zodat de vertaler geen equivalent hoeft te zoeken voor het onnavolgbare woordbeeld ‘Charles Swann’ en de zachtjes slissende, lispelende uitspraak ervan. Of de naam Swann werkelijk door Proust is verzonnen, hoeft trouwens niet voetstoots te worden aangenomen. Op wandelafstand van de Boulevard Malesherbes nr. 9, vlak bij de Place de la Madeleine, waar Marcel zijn jeugd doorbracht, bevindt zich al sinds mensenheugenis, in de Rue Castiglione nr. 6, de ‘Pharmacie Anglaise Swann’. Je kunt je goed voorstellen dat madame Proust er ooit hoestpastilles liet kopen. Dit is wat Google Street View er vandaag de dag van maakt: