In 2002 mocht ik een jaar lang een gastcolumn voor Filter schrijven. Ik besloot die te wijden aan een onderwerp dat de gemoederen bezighield: de opmars van vertaalmachines. Had Philipstopman Cor Boonstra niet al in 1996 of 1997 voorspeld dat machines binnen een paar jaar tijd volledig zelfstandig zouden kunnen vertalen? Om de ernst van het onderwerp wat te relativeren koos ik voor de ludieke vorm van de neprecensie, zonder overigens aan te nemen dat de Filter-lezers die serieus zouden nemen: alleen al de naam van de machine, Tovertaal® (‘de TOtale VERTAALoplossing’), leek me ironisch genoeg om elk misverstand bij voorbaat weg te nemen, en anders zouden de toon van het verslag en vooral ook de concrete ‘testresultaten’ dat wel doen, dacht ik.… > Lees verder
Vertalen tegen de eeuwigheid: Mevrouw Bovary
‘Eigenlijk kan je als vertaler maar beter niet te lang stilstaan bij de vraag waarom vertalingen – dus ook de jouwe – verouderen. Het gaat er meer om je te realiseren waarom het meesterwerk waaraan je je wijdt niet veroudert.’ Dixit Hans van Pinxteren, een van de beste vertalers die ons taalgebied ooit heeft gekend, in zijn essaybundel Hoe ouder hoe vrolijker (p. 238). Zijn versie van Flauberts Madame Bovary uit 1987 staat nog altijd fier overeind en zal dat ook de komende decennia blijven doen. Toch ga ik voor De Arbeiderspers een nieuwe vertaling van het boek maken. Waarom? En hoe?… > Lees verder
AI-vertalingen: inhoud om zakken mee te vullen
Ruim twintig geleden schreef ik voor het vertaaltijdschrift Filter een reeksje artikelen over een nieuwe vertaalmachine: Tovertaal, ‘de TOtale VERTAALoplossing’. Dankzij een live verbinding met internet en duizenden los aan te schaffen taalmodules (van de befaamde Oxford English Dictionary tot een botanisch woordenboek Micronesisch-Kiribatisch) bleek het programma alle mogelijke vertaalproblemen minstens net zo goed op te lossen als een goede menselijke vertaler, niet in de laatste plaats door de mogelijkheid om met een druk op de knop ook een hoger of lager stijlregister te kiezen, dus ik was niet zuinig met mijn lof.
Natuurlijk bestond Tovertaal niet echt en ging het me vooral om de woeste vertaalexperimenten die ik in mijn neprecensies kon uitvoeren, maar algauw begon ik ongeruste mails van collega-vertalers te krijgen: vormde dat programma geen enorme bedreiging voor de toekomst van ons beroep?… > Lees verder
Een kooi ging eens een vogel zoeken: Franz Kafka 100 jaar dood
Komt een boer bij de Wet. Hij wil naar binnen, maar de deurwachter houdt hem tegen: misschien mag het later, maar nu in elk geval nog niet. Berustend gaat de man naast de deur zitten wachten, jarenlang. Vlak voor zijn dood vraagt hij waarom er eigenlijk nooit andere mensen om toegang hebben gevraagd. Omdat deze deur alleen voor jou bestemd was, antwoordt de wachter, en hij doet hem dicht.
Het is misschien wel de bekendste parabel uit de hele wereldliteratuur. De auteur ervan, Franz Kafka, was er zo tevreden over dat hij het tekstje losweekte uit zijn onvoltooide roman Der Proceß en opnam in zijn tweede verhalenbundel, Ein Landarzt (1919), na het op 25 januari 1915 al te hebben voorgelezen aan zijn verloofde Felice Bauer en op 27 februari van datzelfde jaar aan zijn vriend Max Brod.… > Lees verder
Milan Kundera (1 april 1929 – 11 juli 2023)
Ruim twee weken geleden, toen ik in Ierland op vakantie was, bereikte me het nieuws dat Milan Kundera was overleden. Het was geen verrassing, wel een schok. De laatste keer dat ik hem zag, op 19 januari 2017 in Parijs, lunchten we zoals gewoonlijk in zijn stamrestaurant Le Récamier, maar de sfeer was een stuk minder vrolijk dan voorheen. Reden: Milan wist bijna niets meer van zijn eigen boeken, zijn vrouw Vera en ik moesten hem uitleggen waar ze over gingen. Ik zat tegenover een broze man die in niets meer leek op de spotvogel met wie ik goed bevriend was geraakt sinds ik in 1995, helemaal aan het begin van mijn vertaalcarrière, door een vreemde samenloop van omstandigheden zijn tweede Franse roman, L’Identité, mocht vertalen (dank, Caroline Jansen!).… > Lees verder
Proust 100 jaar dood: zeven redenen om hem eindelijk eens te lezen
U hebt hem al jaren in de kast staan, maar hij schrikt u af. Te dik. Te oud. Te wuft. Te moeilijk. Denkt u, en u hebt ongelijk. Zeven redenen om hem eindelijk eens te lezen.
1. Iedereen heeft het altijd over Proust
De eerste reden is er eigenlijk geen. Wat kan u het schelen dat iedereen het altijd maar over Proust heeft? Hele boekenkasten worden er over hem volgeschreven. Volgens kenner Maarten van Buuren is hij inmiddels wereldrecordhouder op dat gebied, ruim voor Homerus, Dante, Shakespeare en Kafka, en dus officieus de grootste schrijver ooit. Prousts enige min of meer voltooide roman, A la recherche du temps perdu, staat trouwens ook in het Guinness Book of Records als het dikste boek dat ooit is verschenen (bijna 10 miljoen lettertekens), dus het is niet zo heel vreemd dat zijn werk veel inkt doet vloeien.… > Lees verder