Tijdens de lockdown heb ik in mijn woonplaats Autun een reeks foto’s gemaakt, die in de plaatselijke Galerie du Passage recentelijk is geëxposeerd onder de titel Covid-1_. Het zijn beelden van een uitgestorven wereld, een andere planeet haast – vandaar ook de Martiaanse kleuren, tevens een hommage aan de oorlogsreportages van Richard Mosse. De foto’s zijn des te schrijnender omdat in de afgebeelde goedkope huurflats mensen opgesloten zaten: in Frankrijk mocht iedereen maar een uur per dag naar buiten, binnen een straal van een kilometer.
Annie Ernaux, De jaren (booktrailer)
Trailer, teaser, appetizer, hoe noem je zoiets? Daar wil ik vanaf zijn – het is een filmpje. Waarom? Omdat de Singel Uitgeverijen geen boekpresentaties organiseren zolang corona rondwaart, omdat ‘makers’ desalniettemin wat steun in de rug kunnen krijgen van het Nederlands Letterenfonds om ‘de brug naar lezers te slaan’, en omdat een familievakantie ons toevallig begin september naar Normandië bracht, waar Annie Ernaux (auteur van De jaren, eerdaags te verschijnen bij De Arbeiderspers) geboren en getogen is. “Zie je wel, zelfs op vakantie gaat het weer om jouw werk.”
Forme ou vent : TRAMUNTANA
Le noir : absence de lumière. Si photographier veut dire écrire avec la lumière, c’est donc sur la page noire que ça commence. S’y tracent alors – dans le temps, c’est-à-dire dans le mouvement, si infime qu’il soit – des formes et des tons.
C’est dans la nuit (qu’elle soit réelle ou « américaine ») et ses lisières que le désir de naître, la lutte entre forme et vent, sont palpables pour l’œil humain. On devine, on essaye de mieux voir, une image potentielle se dessine.
‘Hooggeachte Herman,’
Ronse, 7 mei 2020
Hooggeachte Herman,
U beschrijft mijn uitzicht.
In ‘Bij mijn venster’ maken op een heerlijke junimiddag omstreeks 1820 de Franse dichteres Marceline Desbordes-Valmore en de eveneens Franse schilder Jacques-Louis David een tochtje per rijtuig richting Alsemberg en Beersel, naar een belvédère boven de Zennevallei. Ze stijgen af ‘ter plaatse genoemd Jeruzalem op Kesterbeek’, een ‘steile heuvel vanwaar men het hele panorama kan bestrijken’. Waarna u de lezer onthaalt op een vier pagina’s lange, lyrische beschrijving van uw eigen Beerselse uitzicht.
Nu als e-boek op Hof/Haan: Publieke vijanden van Michel Houellebecq & Bernard-Henri Lévy
Michel Houellebecq & Bernard-Henri Lévy
Publieke vijanden
Vert. Martin de Haan & Rokus Hofstede
E-boek (Epub2)
ISBN 978-94-92946-01-0
€7,45
Lees een fragment
Twee schrijvers, twee publieke figuren, twee geliefde koppen van Jut. Michel Houellebecq en Bernard-Henri Lévy hebben weinig gemeen, behalve dat ene gegeven: ze zijn allebei ‘tamelijk verachtelijke individuen’. Reden genoeg om elkaar per brief eens goed de maat te nemen.
De een heeft naam gemaakt als auteur van grimmige romans waarin de mens wordt neergezet als een wreed en egoïstisch dier.
State of Translation 2020: de vertaler als auteur
De State of Translation is bedoeld om één keer per jaar te kijken hoe de zaken ervoor staan in wat in de volksmond Vertalië wordt genoemd. Welnu, something’s rotten in the State of Translation.
‘De vertaler als auteur’, dat klinkt radicaler dan het is. Volgens de Berner Conventie, het verdrag uit 1886 dat nog altijd de basis van het auteursrecht vormt, worden vertalingen beschermd als oorspronkelijke werken – niet alsof het oorspronkelijke werken waren, maar in de hoedanigheid van oorspronkelijke werken.
De boekvertaler: mens én auteur
We lezen tegenwoordig veel over de sociaal-economische situatie van verschillende categorieën zelfstandigen. Met schrijvers en freelance journalisten is het niet al te best gesteld, maar hoe zit het met de vertalers van de buitenlandse boeken die we lezen? Martin de Haan, zelf vertaler, geeft een rondleiding door de catacomben van zijn beroep.
Zomaar een informatiekraampje op zomaar een boekenbeurs, een jaar of tien geleden. Achter de tentoongestelde boeken, allemaal vertalingen, staan een paar vriendelijke vrijwilligers de bezoekers te woord. En dan valt die ene, oprecht verbaasde vraag, die diezelfde dag nog een paar keer zou langskomen: ‘Dus boeken worden nog altijd door mensen vertaald?’
‘Een goed boek overleeft de vertaling’
Het blijft fascinerend om te zien hoe de grootste dooddoeners over vertalen circuleren onder mensen van wie je zou denken dat ze beroepshalve goed geplaatst zijn om beter te weten.
Want wat is vertalen? Vertalen is schrijven.
Schrijven, die activiteit hebben vertalers gemeen met een andere categorie auteurs die de schrijfkunst beoefenen: schrijvers. Desalniettemin kom je veelvuldig, ook bij schrijvers, dat wil zeggen bij kenners van de literatuur, bij beroepslezers, de gemakzuchtigste gemeenplaatsen over het vertalen tegen – doorgaans weinig doeltreffende schaamlapjes voor wat niet anders dan structurele minachting kan heten.
Non est Bielefeld
Two bees went looking for Bielefeld. At the indicated spot they saw a lot of houses and buildings, but no Bielefeld.
Two rabbits went looking for Bielefeld. At the indicated spot they saw a lot of roads and streets, but no Bielefeld.
Two lions went looking for Bielefeld. At the indicated spot they saw a lot of people shouting and running, but no Bielefeld.
‘This “Bielefeld” is just a primitive belief, an idea without substance,’ the animals said to each other: ‘Non est Bielefeld.’
‘Frag’ nicht…’
In Übersetzerhaus Looren bracht ik dit jaar een nijvere junimaand door met werken aan vertalingen van Roorda en Johannin. Intussen verscheen mijn discrete debuut in de Duits-Zwitserse letteren: Nöis für öis, het sufferdje van Wernetshausen – het dorp in het Zürcher Oberland waar het vertalershuis is gevestigd – publiceerde bijgaand stukje – over het volkslied van een liefde en de dood van een tenor.
Zomerdromen
Het is weer eens erg rustig op Hof/Haan. Toch hebben we niet stilgezeten: binnenkort verschijnt bij Lebowski onze vertaling van J.-K. Huysmans’ En ménage, onder de mooie dubbelzinnige titel Aan de vrouw. En in de tussentijd heb ik zelf een masterclass portretfotografie bij Richard Dumas gedaan. Nieuw beroep erbij?
Filter-column: Vertalen in de toekomst
Ruim tien jaar na *Overigens schitterend vertaald is er weer een vertaalpleidooi. Het heet verTALEN voor de toekomst (hier te downloaden), en het vrolijke woordspel in de titel maakt al duidelijk waar de nadruk dit keer vooral ligt: niet op literatuur, maar op taal – om precies te zijn op 1) de afnemende belangstelling in Nederland en Vlaanderen (blijkens de instroom van talenstudenten) voor andere buitenlandse talen dan het Engels, 2) het daardoor verschralende aanbod aan talen in de vertaalopleidingen, 3) de beperkte middelen om studenten Nederlands in het buitenland goed te leren vertalen, en 4) een beetje los daarvan, de kwetsbare positie van literair vertalers, die het vak niet aantrekkelijk maakt.
Wegens succes geprolongeerd: zomercursus literair vertalen F-N in Autun
Na het succes van vorig jaar nu opnieuw in Autun (Bourgogne): zomercursus literair vertalen Frans-Nederlands o.l.v. onze medewerker Haan. Drie of vier dagen (afhankelijk van het aantal deelnemers) diepgaande bespreking van thuis voorbereide tekstfragmenten, waarbij alle onderdelen van het vak vanzelf aan bod komen: ‘technische’ dingen zoals ritme, klank, zinsbouw, realia, verwijzingen, humor, beeldspraak, maar ook zaken als vertaalstrategie, vertaalopvatting etc.
In augustus (week 34) vertalen we een aantal korte beschouwende teksten van Michel Houellebecq, in juli (week 28) waarschijnlijk liefdesbrieven van François Mitterrand.
Boze witte man
Aan de rand van de wereld is herdrukt! En niet zomaar herdrukt: ik heb het hele boek aangepast naar de stand van zaken anno 2019 en er vier nieuwe stukken aan toegevoegd, waaronder ‘Doodgaan II’ van Houellebecq zelf (een commentaar op ‘Doodgaan I’) en een stuk over Serotonine. Voor de gelegenheid hier alvast een voorproefje. Deze tekst zal op 16 mei ook centraal staan tijdens een gesprek tussen psychiater Dirk De Wachter en mijzelf in het Brusselse debatcentrum deBuren.
Houellebecq in Amsterdam
Michel Houellebecq bracht afgelopen vrijdag een verrassingsbezoek aan Amsterdam, waar hij samen met zijn vrouw Lysis het Boekenbal en de presentatie van Serotonine bijwoonde.
Serotonine verschenen!
De zevende roman van Michel Houellebecq is vandaag in vertaling verschenen. De eerste foutjes worden al gesignaleerd op Twitter. Wie vindt de meeste?
‘In Mogelijkheid van een eiland […] had ik aanvankelijk geschreven dat Daniel uit zijn Bentley stapte. Een paar maanden later wees mijn Nederlandse vertaler […] me erop dat de Bentley vijftig bladzijden eerder was verkocht; normaal gesproken had Daniel uit zijn Mercedes moeten stappen. Niemand bij de Franse uitgeverij had iets gezien. Bij die parkeerplaats langs de snelweg zag ik de Bentley voor me; ik heb hem braaf door de Mercedes vervangen.
Over de eerste zin uit ‘De grote angst in de bergen’ van Charles-Ferdinand Ramuz
‘Le Président parlait toujours. La séance du Conseil général, qui avait commencé à sept heures, durait encore à dix heures du soir.’
… > Lees verder Het onnozelste eerste zinnetje kan de vertaler die zijn moed bijeen heeft geraapt meteen perplex doen staan.
De lezer van de openingspagina van Ramuz’ roman De grote angst in de bergen, oorspronkelijk gepubliceerd in 1926 als La Grande Peur dans la montagne, wordt geteleporteerd naar een klein bergdorp in het kanton Wallis, ergens eind 19e of begin 20e eeuw, midden in een zich voortslepende vergadering van de dorpsraad – het orgaan voor gemeentelijk zelfbestuur waarin alle volwassen mannelijke dorpsbewoners inspraak hebben, oftewel het hoogste lokale besluitvormingsorgaan, conform de lange basisdemocratische traditie die Zwitserland rijk is.
Onderworpen: de titel
Vaak wordt me gevraagd waarom de Nederlandse titel van Houellebecqs Soumission niet Onderwerping luidt, in plaats van Onderworpen. Ik ben daarin niet over één nacht ijs gegaan. Het Franse soumission is de letterlijke vertaling van islam, wat zoiets als ‘overgave’ betekent: de overgave van de mens aan God. Het Franse woord is dominant passief. Het Nederlandse woord ‘onderwerping’, daarentegen, is dominant actief en zou als titel onmiddellijk worden gelezen als ‘bedwinging, beteugeling, onderdrukking’. Dat wilde ik voorkomen. Toch zou de eenduidig passieve titel Overgave (bij De Arbeiderspers al ingepikt door Arthur Japin, en dus sowieso geen optie) ook niet echt goed zijn geweest, want ‘soumission’ kán een actieve betekenis hebben, zoals ‘onderwerping’ trouwens ook een passieve betekenis kan hebben (beide worden overschaduwd door de dominante betekenis, tenzij de context anders bepaalt).
De nieuwe Houellebecq: provocerend en profetisch?
De nieuwe Houellebecq is er! De pers heeft de stoplappen maar weer eens afgestoft: het is boek is uiteraard ‘provocerend’ en ‘profetisch’.
Mijn eigen leesindruk: Sérotonine is een verrassend intimistische roman zonder al te grootse vergezichten, de eerste sinds De wereld als markt en strijd (1994) die niet langzaam de toekomst in glijdt.
Later meer, eerst maar eens de vertaling zien af te krijgen.
Kundera weer Tsjechisch?
Opmerkelijk bericht in de media: Milan Kundera zou van de Tsjechische premier Andrej Babiš weer Tsjech mogen worden, nadat het staatsburgerschap van zijn geboorteland hem in 1979 was afgenomen (hij en zijn vrouw Vera bezitten sinds 1981 de Franse nationaliteit).
… > Lees verder Mijn ee
rste reactie: dit moet een politieke publiciteitsstunt van de populist Babiš zijn. Kundera weigert al sinds de jaren 1980 als een Tsjechische schrijver te worden behandeld, niet alleen omdat hij als schrijver zijn moedertaal allang heeft verruild voor het Frans (de definitieve, gezaghebbende editie van zijn hele Oeuvre is verschenen in de Bibliothèque de la Pléiade), maar vooral ook omdat wat hem interesseert niet zozeer de taalkunst, als wel de romankunst is (waarover hij ook tal van essays heeft geschreven).
De klaagzang van de vertaler
Bij toeval stuit ik bij Bol.com op een klantenrecensie van Maarten Steenmeijers boek over het vertalen van literatuur, Schrijven als een ander (Wereldbibliotheek, 2015). De klant in kwestie, Hettie Marzak, die onder andere ook recenseert voor Literair Nederland, besluit haar betoogje met de volgende constatering:
Steenmeijer geeft interessante feiten en meningen weer en het boek leest heerlijk. Vooral ook alle ‘even’ verhalen over bekende schrijvers weet hij boeiend te brengen. Maar gaandeweg begin ik me te ergeren aan zijn voortdurende gebedel om erkenning van literaire vertalers en de klaagzang over het gebrek daaraan, die volgens mij niet terecht zijn.
Dr. Elly Jaffé Prijs 2018 naar Martin de Haan
De Dr. Elly Jaffé Prijs 2018 voor de beste vertaling uit het Frans van de afgelopen drie jaar is toegekend aan Martin de Haan, met name voor zijn vertalingen van Jean Echenoz (14), Michel Houellebecq (Onderworpen) en Pierre Choderlos de Laclos (Riskante relaties). ‘De jury is zeer onder de indruk van De Haans volmaakte Nederlandse stijlgevoel, de rijke woordenschat en idiomatische oplossingen waardoor de Franse tekst dankzij deze vertalingen een tweede adem krijgt’, aldus juryvoorzitter Philip Freriks afgelopen donderdag tijdens de bekendmaking van de winnaar in VondelCS in Amsterdam.
… > Lees verder Filter Vertaalprijs 2018 voor Riskante relaties
Riskante relaties is bekroond met de Filter Vertaalprijs 2018. ‘De subtielste steken onder water, de gemeenste insinuaties worden uiterst voelbaar overgebracht,’ zegt de jury; ‘in de nieuwe vertaling van de Liaisons Dangereuses zie je als eigentijdse lezer pas goed wat een fonkelend, veelzijdig en geestig werk het is.’
… > Lees verder
Alliteratie?
Grappig. In antwoord op de vraag of de titel Riskante relaties opzichtig en dus lelijk allitereert, zoals een haastige columnist had vastgesteld, betoogde ik dat het allemaal wel meeviel met die alliteratie omdat de betreffende lettergrepen niet beklemdtoond zijn. Ik nam niet de moeite om de naslagwerken hierover te raadplegen, maar ik ontdek nu dat alliteratie volgens de gangbare visie (wikipedia en naslagwerken) per definitie alleen maar optreedt tussen beklemtoonde lettergrepen! Bittere bloemen, ja, Datumloze dagen ook (beide Jeroen Brouwers), De razende Roeland eveneens, maar Riskante relaties niet.
… > Lees verder Riskante relaties: de voetnoten
Pats, de nieuwe Filter valt op de mat. Naast het juryrapport voor de Filter Vertaalprijs 2018 bevat het nummer onder andere ook het traditionele overzicht van het afgelopen vertaaljaar door Ton Naaijkens, die ondanks zijn (helaas niet nader verantwoorde) gehechtheid aan de Morriënversie van Les Liaisons dangereuses wel vrolijk kan worden van mijn nieuwe vertaling.
Naaijkens herinnert me eraan dat ik nog iets wilde schrijven over de vertalersnoten in het boek. Die voetnoten zijn volgens hem ‘weliswaar in de geest van de oorspronkelijke auteur, maar behoorlijk zelfbewust en ongebruikelijk of zelfs not done bij ons.’
Riskante relaties dubbel genomineerd!
Afgelopen week werd bekend dat onze trouwe medewerker Haan is genomineerd voor maar liefst twee vertaalprijzen: de Filter Vertaalprijs voor Laclos’ Riskante relaties en de Dr. Elly Jaffé Prijs voor diverse boeken, waaronder Houellebecqs Onderworpen, Echenoz’ 14, Simenons Weduwe Couderc en De gehangene van de Saint-Pholien, en opnieuw Riskante relaties. De feestelijke bekendmaking vindt plaats op 23 april (Filter) en 31 mei (Jaffé). Wij van Hof/Haan feliciteren ook de andere genomineerden van harte!Veroverende Franstaligheid
Emmanuel Macron wil het Frans gaan bevorderen. Niks bijzonders voor de president van Frankrijk, zou je denken. Maar Macron is ambitieus, misschien wel wat té ambitieus: hij wil van het Frans wereldtaal nummer 1 maken. Pardon?
… > Lees verder 
De eerste keer dat ik van die nieuwe ambitie hoorde, was toen Macron er op 8 januari zelf over twitterde, vanuit China nota bene, waar hij in de miljoenenstad Xi’an een publiek van Chinese (Chinese!) studenten voorhield: ‘Maak het Frans samen met ons wereldtaal nummer 1 door ook te besluiten Frans te spreken.’
Dorre zielen, droomfilm met Michel Houellebecq
Een Malinese boer doet zich voor als Michel Houellebecq om in de levensbehoeften van zijn gezin te kunnen voorzien. Een journalist ontdekt het bedrog en chanteert hem.
… > Lees verder Een burleske thriller van Soren Bakayoko. Met Oxmo Puccino, Colin Farrell, Isabelle Huppert en Léa Seydoux, en een gulle gastrol van Michel Houellebecq.
Proust en Diderot weer leverbaar!
Het is eindelijk zover: Swanns kant op, het eerste deel van Prousts Op zoek naar de verloren tijd, is weer leverbaar, met een fleurig omslag. We hebben op grond van lezersreacties en eigen herlezing een klein aantal correcties doorgevoerd.
… > Lees verder 
Marcel Proust
Swanns kant op
Vert. Martin de Haan en Rokus Hofstede
Athenaeum-Polak & Van Gennep
ISBN 9789025308933
€ 27,50 (gebonden)
Ook Diderots Jacques de fatalist en zijn meester is weer leverbaar, zelf uitgegeven als e-boek:
Denis Diderot
Jacques de fatalist en zijn meester
Vert.
Riskante relaties: de illustraties van George Barbier
Het kost op eBay momenteel 1800 euro, maar dan heb je ook wat: de genummerde bibliofiele editie van Les Liaisons dangereuses die in 1934 in twee delen (uiteraard in luxe cassette) verscheen bij Le Vasseur, met een twintigtal illustraties van George Barbier. Een van die illustraties, de losstaande sirene die de pagina met het gestempelde nummer siert, is door Bram van Baal gebruikt voor het omslag van Riskante relaties.
Barbier (1882–1932) was een van de belangrijkste Franse illustratoren van zijn tijd.
Riskante relaties: een paar correcties
Bij het uitkomen van een nieuw boek ontdek ik vaak op de allereerste bladzijde die ik opsla een foutje dat niemand had gezien. Dat viel bij Riskante relaties mee, maar inmiddels heb ik toch een (gelukkig erg langzaam aangroeiend) lijstje van kleine correcties voor een eventuele herdruk:
… > Lees verder -
- p. 4: de naam van de vormgever van het prachtige binnenwerk ontbreekt: Steven van der Gauw
- idem: Georges Barbier > George Barbier
- idem: www.hofhaan.nl > www.hofhaan.nl/laclos/
- p. 53: wat ik kon doen > wat ik doen kon
- p.
Riskante relaties: de treffende titel
Waarom is Riskante relaties geen Suske&Wiske-achtige titel, zoals De razende Roeland van Ariosto (vert. Ike Cialona) dat bijvoorbeeld wel is? Omdat, in tegenstelling tot De wilde weldoener, De zingende zwammen, De sissende sampan, De nerveuze Nerviërs, De duistere diamant, De rammelende rally, De snorrende snor, De brullende berg, De briesende bruid, De toornige tjiftjaf, De malle mergpijp, De gladde glipper, De poezelige poes, De vinnige Viking, De vlijtige vlinder, De dartele draak, De maffe maniak, De olijke olifant en nog zo wat van die vrolijke Vandersteentjes, het bepaalde lidwoord ontbreekt.Riskante relaties: #MeToo
Is marquise de Merteuil een protofeministe? Ik heb de vraag al eerder kort gesteld, mijn antwoord luidde toen ontkennend; ze vecht immers niet voor de positie van de vrouw, alleen voor haar eigen positie. Maar inmiddels heb ik een opmerkelijk tekstje van Laclos gelezen dat misschien een nieuw licht op deze hele kwestie werpt. In de Pléiade met de Œuvres complètes uit 1979, die nog altijd als standaarduitgave geldt, maakt het deel uit van een dossier met als overkoepelende titel Des femmes et de leur éducation.Riskante relaties verschenen
Vandaag is Riskante relaties officieel verschenen. Zelf lig ik al dagen ziek op bed, maar dat mag de pret niet drukken!
Later weer meer, onder andere over de prachtige omslagillustratie van George Barbier (afkomstig uit een editie van de Liaisons die in 1934 is verschenen bij Le Vasseur).
Riskante relaties: u of jij? (vervolg)
Verder waar ik was gebleven (zie mijn vorige post). In plaats van in mijn vertaling de Franse verdeling tussen vous en tu op de voet te volgen, zoals ik aanvankelijk had gedaan om het historische decor te benadrukken, heb ik omwille van de variatie besloten de mogelijkheden van het hedendaags Nederlands optimaal te benutten: goede vrienden tutoyeren elkaar, geliefden in principe ook, terwijl de beleefdheidsvorm ‘u’ juist een zekere afstand (om redenen van respect, hiërarchie of anderszins) aanduidt.
De belangrijkste verandering, waar achtenzeventig van de honderdvijfenzeventig brieven mee gemoeid waren, gold natuurlijk de manier waarop de voormalige geliefden en huidige samenzweerders Valmont en Merteuil elkaar aanspreken: zodra die van vousvoyeren wordt omgezet in tutoyeren, dient ook de algehele toon van hun wederzijdse brieven te worden aangepast – wat precies de extra los(bandig)heid oplevert die ik nodig had voor mijn ‘spagatische’ aanpak.
Riskante relaties: u of jij?
Eerder schreef ik over de spagaat, zoals ik de aanpak heb genoemd die ik bij het vertalen van Les Liaisons dangereuses heb gevolgd – na te hebben geconstateerd dat mijn aanvankelijke aanpak niet werkte. Een van de dingen die ik na het Grote Inzicht radicaal moest veranderen, was de verdeling tussen ‘u’ en ‘jij’. Dat is altijd een lastig punt bij vertalingen uit het Frans, want vous mag dan volgens het woordenboek ‘u’ betekenen en tu ‘jij’, er zijn ook genoeg contexten waar vous met ‘jij’ moet worden vertaald: de Fransen leggen de grens op een andere plaats en zijn over het algemeen wat formeler, hoewel ze God dan wel weer tutoyeren (waarbij moet worden aangemerkt dat het Nederlandse ‘gij’ oorspronkelijk een vormvariant van ‘jij’ is ).Riskante relaties: Cécile Volanges
‘Ik heet Cécile Volanges en niet Cécile de Volanges en dat is gek want mama heet wel madame de Volanges omdat ze van adel is.’ Zo – zonder komma’s op plaatsen waar je ze zou verwachten, en met kinderlijk veel nevenschikkende voegwoorden – zou een typische Cécile-zin er in mijn vertaling uit kunnen zien. Ze is het domme gansje van Riskante relaties, het vijftienjarige wichtje dat net uit de kloosterschool komt en aan wie marquise de Merteuil in een PS bij brief 105 schrijft: ‘O, ik vergeet nog iets… één ding.Riskante relaties: de spagaat
Het meest opvallende en destijds meest vernieuwende aspect van Les Liaisons dangereuses is het stilistisch realisme. Elk personage heeft zijn eigen stijl en verhoudt zich op zijn eigen manier tot de achttiende-eeuwse conventies. Aanvankelijk (behoorlijk lang) legde ik in mijn vertaling daarom sterk de nadruk op die conventies: het korset van de wellevendheid met zijn vereiste elegantie, afstandelijkheid en geijkte formules, waartegen de individuele expressie afsteekt als scheurtjes (en in sommige gevallen forse scheuren) tegen een sierplafond. Het was immers een boek over salons en gepoederde pruiken, dus wat zou ik er anders van moeten maken dan een bedwelmende kostuumroman, in de stijl van de prachtige verfilming door Stephen Frears?Riskante relaties: Adriaan Morriën
Over Adriaan Morriën (1912–2002) niets dan goeds. Voorvechter van vertalersrechten, mede-oprichter van het Fonds voor de Letteren, docent/goeroe aan het roemruchte Instituut voor Vertaalkunde aan de Universiteit van Amsterdam, medeontdekker van schrijvers als W.F. Hermans, Gerard Reve en Harry Mulisch, auteur van een dertigtal boeken, en natuurlijk vertaler van met name drie klinkende titels: Het verhaal van O van Pauline Réage, De vreemdeling van Albert Camus en Gevaarlijk spel met de liefde van Pierre Choderlos de Laclos. Hij ontving in 1962 de Martinus Nijhoffprijs.
Riskante relaties: de titel
Eerder (hier) schreef ik vrij uitgebreid over de titel die ik aan mijn vertaling van Les Liaisons dangereuses wilde meegeven: Gevaarlijke verhoudingen. Vooral de directe verwijzing naar Hella Haasses vervolg op het boek, Een gevaarlijke verhouding – Daal- en Bergse brieven (1976), leek me van groot belang. Toch is het Riskante relaties geworden, om redenen die in de commentaartjes onder mijn eerdere blogpost ook al duidelijk worden: 1) het bekt beter, de discrete alliteratie is mooi en komt niet al te gekunsteld over; 2) het klinkt veel moderner (waarover later meer); 3) ‘relatie’ is de enige bruikbare term waarmee ook een persoon kan worden aangeduid met wie men een sociale betrekking heeft, en beide betekenissen zijn in het boek actief: ‘Als hij, zoals je zegt, gewoon maar een voorbeeld is van het risico dat relaties aankleeft, wordt hij daar dan zelf een minder riskante relatie van?’
… > Lees verder Riskante relaties: Visconde de Valmor
Een paar weken geleden verbleef ik met mijn geliefde in een gerieflijk appartement in Lissabon om even bij te komen van een lange, loodzware vertaalklus die ik eindelijk had volbracht – of althans bijna volbracht, want op de dag voor vertrek werd me duidelijk dat er nog altijd zo’n 3000 woordjes zouden blijven liggen tot na mijn thuiskomst, om nog maar te zwijgen van het nawoord, de correcties en de drukproeven. Niet getreurd: het was een heerlijke week, het weer deed zijn best (30 graden) en het grootste deel van de tijd lukte me het vrij goed om mijn werk uit mijn hoofd te zetten.
Een piramide van verloren tijd
Verschenen in het Vlaamse cultuurmagazine Rekto:Verso: een dossier over Onze tijd. Redacteur Wannes Gyselinck interviewde Rokus Hofstede over (het vertalen van) Proust. We nemen het interview over met toestemming van de auteur.
… > Lees verder 
Door Wannes Gyselinck
Geen kunstenaars die meer over tijd en tijden moeten reflecteren dan vertalers van literaire klassiekers. Zeker vertalers van Proust. Rokus Hofstede haalde – taalde – diens verloren tijd terug naar vandaag. ‘We zijn maar twee jaar over tijd gegaan.’
Tijd is het alfa en omega van Prousts Op zoek naar de verloren tijd.
Wilfred Oranje redivivus
In de zomer van 2011 overleed vertaler Wilfred Oranje, pas 59 jaar oud. Het bericht van zijn dood bereikte mij in het kustdorp in Galicië – het Spaanse Galicië, niet het Pools-Oekraïense – waar ik toen op vakantie was. Ik schreef een kort in memoriam, waarvan de slotzin luidde: ‘Ik ben overmand door verdriet, maar ook vol verlangen om, eenmaal thuis, enkele van de door Wilfred vertaalde boeken te herlezen. Nobele zoon, ik groet je!’
… > Lees verder 
Vijf jaar later kwam ik eindelijk aan de vervulling van dat verlangen toe, in hetzelfde Galicische kustdorp.
Nieuw vertalersgeluk
En daar ging hij dan, de Europese Literatuurprijs 2012, naar Julian Barnes en zijn vertaler Ronald Vlek. Pech voor het duo Houellebecq/De Haan, dat evenwel niet bij de pakken neer wenst te zitten en zijn zinnen heeft gezet op een revanche in het mooie jaar 2017.
Dat schreef ik in 2012, en eerder dan verwacht is het dan zover: het duo Houellebecq/De Haan is met Onderworpen opnieuw genomineerd voor de Europese Literatuurprijs, niet in 2017 maar in 2016.
De andere vier boeken van de shortlist heb ik niet gelezen, maar in de wandelgangen valt al te horen dat een vierde Franse winnaar in zes jaar Europese Literatuurprijs erg onwaarschijnlijk (of ronduit een schande) zou zijn.
Bloeiende meisjes
Vaak gestelde lezersvraag: gaan wij verder met Proust, en zo ja, wanneer valt het volgende deel te verwachten?
… > Lees verder De beslissing om verder te gaan is al een tijdje genomen. De uitgever is enthousiast, wij zien het wel zitten om tot ver na de pensioengerechtige leeftijd onmogelijke zinnen te vertalen, het enige probleem is de financiering. Proust vertalen is véél tijdrovender dan een doorsnee literaire roman, en het Nederlands Letterenfonds heeft in de vereenvoudigde nieuwe werkbeursregeling geen aparte plaats meer ingeruimd voor extreem moeilijke projecten.
De witte geur van roet (bis)
In Swanns kant op laten wij het haardvuur de hele ruimte witkalken met de geur van roet. Marco Kamphuis noemde dat in zijn NRC-recensie een ‘uiterst ongelukkige vertaling’ – waarop wij reageerden met de constatering dat het een ‘prachtig oxymoron’ uit de koker van Proust zelve betreft: badigeonner = witkalken.
… > Lees verder Geuren hebben geen kleur. Heel strikt genomen is er dus niet eens sprake van een oxymoron (een schijnbaar onmogelijke verbinding van twee tegengestelde begrippen, zoals ‘een bejaard kind’ of ‘zwarte sneeuw’).
Annie Ernaux, ‘De jaren’ (fragment)
[…] Op zomeravonden aan het begin van de jaren zeventig, wanneer het geurde naar droge aarde en tijm en alle tafelgenoten hadden plaatsgenomen rond een grote, voor minder dan duizend franc bij een uitdrager gekochte boerentafel met daarop vleesbrochettes en ratatouille – de vegetariërs mochten niet worden vergeten –, mensen die elkaar voordien niet kenden, Parijzenaars die het huis ernaast aan het opknappen waren, rugzaktoeristen op doorreis, liefhebbers van langeafstandswandelen en zijdeschilderen, stellen met of zonder kinderen, mannen met ruige baarden, verwilderde tienermeisjes, rijpe vrouwen in Indische gewaden, ontstonden er – na een aarzelend begin hoewel er van meet af aan werd getutoyeerd – gesprekken over kleurstoffen en hormonen in voedingsmiddelen, seksuologie en lichamelijke expressie, antigymnastiek, toegepaste kinesiologie en rogeriaanse therapie, yoga, Frédérick Leboyers zachte geboorte, homeopathie en soja, arbeiderszelfbestuur en de bezetting van de Lip-horlogefabriek, het milieu-activisme van René Dumont.Georges Simenon, ‘Manesteek’, fragment
Hij was in zijn schik geweest bij de aanblik van het Central, een geel bouwwerk, niet pal aan de kade gelegen, maar vijftig meter achter de kokospalmen, midden in een wirwar van vreemdsoortige planten.
… > Lees verder De voornaamste ruimte, café en restaurant tegelijk, had lichte muren in pasteltinten die aan de Provence deden denken, en een bar van gevernist mahoniehout, met hoge barkrukken en koperwerk, die een indruk van comfort gaven.
Daar gebruikten de alleenstaande mannen van Libreville hun maaltijd. Elk van hen had zijn eigen tafel, zijn eigen servetring.
Georges Simenon, ‘Manesteek’, nawoord
In de zomer van 1932 maakte Georges Simenon een reis van drie maanden door Afrika, van Egypte langs de evenaar in westelijke richting. Hij bracht onder meer vijf dagen door in Matadi, aan de monding van de Congo, waar zijn jongere broer Christian havenmeester was.
… > Lees verder Nog datzelfde najaar verscheen, in de stijl van grote reporters als Albert Londres en Joseph Kessel, een zesdelige reportage in het geïllustreerde tijdschrift Voilà, getiteld ‘L’heure du nègre’, met als ondertitel: L’Afrique vous parle: elle vous dit merde.