Der Prozeß (of Der Proceß, Der Process, Der Prozess). Die Verwandlung. Das Urteil. Der Heizer. Der Verschollene. Das Schloss. Het moge duidelijk zijn: Franz Kafka hield van een bepaald soort titels. Lidwoord, zelfstandig naamwoord. Kort, krachtig.
In het Nederlands zou dat ook moeten kunnen, wij zijn tenslotte het kleine zusje van het Duits. De stoker, Het vonnis, Het proces, ja, maar dan? De gedaanteverwisseling is ellendig lang, de eenvoud en meerduidigheid zijn foetsie, en belangrijker nog, ook de link met de eerste zin ontbreekt: ‘Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Träumen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheuren Ungeziefer verwandelt.’ Dat werkwoord kan hier alleen met ‘veranderd’ worden vertaald, en groot was dan ook mijn vreugde toen de groep van vijftien vertalers met wie ik laatst een stukje van deze tekst besprak, vrijwel unaniem de titel De verandering bepleitte. (Over het ‘ungeheure Ungeziefer’ heb ik het al eerder gehad; ik blijf bij de vertaling ‘monsterachtig ongedierte’, want ook in het Duits is ‘Ungeziefer’ een collectivum dat heel af en toe ook als aanduiding van één individueel ongedierte wordt gebruikt, net als in het Nederlands.)
Resten Das Schloss en Der Verschollene. Vertaler Willem van Toorn koos in het eerste geval voor Het kasteel. Immers, zo zegt hij in zijn mooie boekje Kafka voor beginners, het woord ‘slot’ gebruiken we ‘vrijwel alleen in namen (Muiderslot, Slot op den Hoef) en samenstellingen (jachtslot, slotvoogd)’. Dat durf ik na enig googlen te betwijfelen, maar vooral: het Nederlands is waarschijnlijk de enige taal waarin ‘slot’ dezelfde dubbelzinnigheid heeft als het Duitse ‘Schloss’, en wordt de landmeter K. niet de hele tijd buitengesloten uit en door het slot? Dat moet dus Het slot zijn, lijkt me. De sleutel ontbreekt helaas.
Der Verschollene, door Kafka’s vriend Max Brod oorspronkelijk uitgebracht als Amerika, heet bij Van Toorn Amerika of De verdwenen jongen. Dat is ongetwijfeld het resultaat van lang nadenken, maar zoals zo vaak heeft dat lange nadenken alle poëzie doodgeslagen. Amerika is mooi, De verdwenen jongen is lelijk, en de combinatie van de twee maakt het ook nog eens veel te lang. Als Amerika niet mag stel ik De spoorloze voor, volgens Kafka’s eigen formule van lidwoord plus zelfstandig naamwoord.
En zo bemoeit de vertaler Frans zich met de Duits-Tsjechische Franz. Volgend jaar verschijnt er een bundel door mij vertaalde aforismen van Kafka bij uitgeverij Koppernik.
