Het is al vijftien jaar geleden, maar door het lezen van de (uitmuntende) Kafkabiografie van Reiner Stach moest ik er weer aan terugdenken: de discussie over de frase ‘… in dem schon langsam gewordenen Schiff’ uit de beginzin van Der Verschollene (voorheen Amerika). Hervertalers Willem van Toorn en Gerda Meijerink hadden dat woordelijk vertaald als ‘het al traag geworden schip’, recensent en vertaler Wil Hansen viel hen daar in de Volkskrant fel op aan, de vertalers verdedigden zich door te stellen dat het in het Duits net zo raar was als in het Nederlands en dat je toch de stijl van de auteur trouw moest zijn, er volgde een discussieavond in De Balie, maar men werd het niet eens. Een mooi voorbeeld van twee elkaar uitsluitende vertaalopvattingen, de een meer gericht op de brontaal, de ander op de doeltaal. Waarbij overigens moet worden opgemerkt dat het eerste hoofdstuk van Der Verschollene door Kafka bij leven is gepubliceerd als kort verhaal, waar hij zeer tevreden over was. De beginzin is dus zoals hij hem wilde hebben, van onvoltooidheid zoals bij de rest van de roman is hier geen sprake.
Tot voor kort was ik het helemaal met Van Toorn en Meijerink eens. Stilistische vreemdheid wegvertalen is zo ongeveer het ergste wat een vertaler een goed boek kan aandoen (al is de ene vreemdheid de andere niet: klakkeloos woordelijk vertalen geeft geen garantie op de juiste dosering). Wel was ik al in 1996, een jaar na de discussie over het traag geworden schip, op een vergelijkbare formulering gestuit in Finis Terrae van Raoul Schrott. Dat leek me toen een knipoog naar de beginzin van Der Verschollene, maar daar ben ik nu niet zo zeker meer van: bij Reiner Stach staat ergens een volstrekt neutrale zin met precies dezelfde constructie (‘schnell geworden’), en ook mijn Duitstalige vraagbaak, de dichter en vertaler Markus Hediger, ervaart de formulering weliswaar niet als volkomen alledaags maar toch ook niet echt als gemarkeerd. Ik denk dus dat Van Toorn en Meijerink de vreemdheid van het Duits hebben overschat en dat een minder vreemde oplossing beter zou zijn.
Overigens eindigt de Duitse zin met nog zo’n geworden-constructie: ‘wie in einem plötzlich stärker gewordenen Sonnenlicht’. Ook valt de parallel van ‘schon langsam gewordenen Schiff’ met (een paar woorden verderop) ‘schon längst beobachtete Statue’ in het oog. Dat zijn dragende vormelementen waar de vertaler wel degelijk rekening mee moet houden.
