Verschillende critici stellen vast dat deze nieuwe roman van Houellebecq [De kaart en het gebied] een stijlbreuk betekent met de vorige. Heb je dat ook zo ervaren? Zo ja, wat is er anders en hoe beïnvloedde dat de vertaling?
Ja, deze roman is anders. Zowel de stijl als de opbouw is veel minder springerig dan Houellebecqs eerdere werk, en het boek is ook een stuk milder van toon. Het kan daardoor lijken alsof Houellebecq van zijn geloof is gevallen, maar ik zou eerder het tegendeel willen beweren: dit boek gaat directer op zijn doel af, het heeft de omweg van de provocatie niet meer nodig om te zeggen wat het wil zeggen. Bij het vertalen heb ik daarom goed moeten zoeken naar de juiste stilistische balans. Dat gaat niet vanzelf: al vertalend moet je je voortdurend afvragen hoe sterk je de verschillende elementen moet aanzetten om het gewenste effect te bereiken.
Er komen veel BF’ers (bekende Fransen) in het boek voor. Lang niet allemaal zijn bekend bij het Nederlandse publiek. Hoe heb je dat opgelost in je vertaling?
Zoals ik achter in het boek schrijf, heb ik dit keer geen verklarende lijst van eigennamen opgenomen. Een noot als ‘bekende presentator van TF1′ voegt in feite niet heel veel toe, en dat soort informatie is tegenwoordig makkelijk op internet te vinden. Ik heb er dus voor gekozen om bekend veronderstelde informatie discreet te expliciteren in de tekst zelf, zodat het boek ook in het Nederlands op eigen benen kan staan. Het is daarom wel grappig dat NRC Handelsblad nu met een eigen ‘Guide Houellebecq’ is gekomen – zogenaamd om alsnog te doen wat ik heb nagelaten, maar volgens mij is dat gewoon een kapstokje om het artikel aan op te hangen. Verder spreekt het natuurlijk vanzelf dat een encyclopedisch boek als De kaart en het gebied interessanter wordt naarmate je er meer omheen leest.
Welke andere vertaalmoeilijkheden zijn typisch bij de boeken van Michel Houellebecq?
Er zijn bij Houellebecq eigenlijk twee soorten vertaalmoeilijkheden, de stilistische en de terminologische. Wat de eerste betreft: er is vaak gezegd dat zijn schrijfstijl zo vlak is, wat ik nooit heb begrepen – een hobbeliger stijl is nauwelijks denkbaar, en als vertaler moet je voortdurend alert zijn op kleine register- en perspectiefwisselingen. Maar misschien is de tweede soort vertaalproblemen nog wel interessanter: Houellebecq bestrijkt een enorm scala van onderwerpen, en het vinden (of bedenken) van vaktermen is een enorm karwei. Daarbij laat je onherroepelijk af en toe een steekje vallen; zo heb ik net van een lezer te horen gekregen dat een Porsche 911 Carrera geen achterbak heeft, maar een kofferbak aan de voorkant.
Michel Houellebecq heeft in zijn boek verschillende passages uit de Wikipedia-encyclopedie overgenomen. Hoe heb je die passages vertaald? Gebruikte je daarvoor de Nederlandse versie van Wikipedia?
Ik heb die passages gewoon vertaald alsof ze door Houellebecq zelf zijn geschreven, dat zijn ze trouwens ook, want hij heeft ze bewerkt. De hele ophef rond dat overnemen van Wikipediapassages vind ik ook wat overdreven, het is een oeroud literair procedé en Houellebecq doet het niet uit gebrek aan inspiratie. Een ander interessant geval is de in de roman geciteerde portaalsite van het eiland Hvar: die heb ik rechtstreeks uit het Kroatisch laten vertalen door Google Translate en vervolgens zelf bewerkt. Hopelijk gaat me dat geen rechtszaak opleveren.
Bron: De papieren man, 7 juni 2011