De lyrische leeftijd. Zo had Milan Kundera zijn tweede roman, Het leven is elders, eerst willen noemen. Tegenwoordig zou hij misschien hebben gekozen voor een beknoptere titel in de lijn van zijn laatste vier romans, een titel als van een allegorie à la Giotto, die in één begrip de kern van het werk weergeeft: Onervarenheid bijvoorbeeld, of Vervoering. Want Het leven is elders vertelt niet zomaar het verhaal van een jonge dichter, maar het verhaal van de jonge dichter in het algemeen – waarbij de termen ‘jong’ en ‘dichter’ niet los van elkaar moeten worden gelezen, maar een pleonastisch geheel vormen: de jeugd is de leeftijd van het lyrische, en in het lyrische ligt de essentie van de jeugd besloten.… > Lees verder
Dansers en exhibitionisten
Nadat Milan Kundera, van oorsprong Tsjech, zich in 1975 in Frankrijk had gevestigd, schreef hij nog drie romans in zijn moedertaal, die na zijn drie ‘Tsjechische’ romans als zijn tweede drieluik kunnen worden beschouwd. Inmiddels heeft hij daar met Traagheid, Identiteit en Onwetendheid een derde drieluik aan toegevoegd, ditmaal in het Frans, de taal waarin hij ook zijn twee grote essays over de romankunst schreef.
Door te kiezen voor een andere taal, een keuze waarin grote stilisten zoals Nabokov en Cioran hem waren voorgegaan, sloeg Kundera willens en wetens een nieuwe weg in. Zelf zegt hij daar in een van zijn zeldzame recente (altijd schriftelijke) interviews over: ‘Als ik Tsjechisch praat komen de zinnen vanzelf uit mijn mond, ongecontroleerd, voortgebracht door automatismen die sinds mijn kinderjaren vastliggen in mijn hersenen.… > Lees verder
De ondraaglijke lichtheid van het ik
Onsterfelijkheid is de laatste roman die Milan Kundera in het Tsjechisch schreef. Sinds 1975 woont hij in Frankrijk, en na twee grote essays over de romankunst rechtstreeks in het Frans te hebben gepubliceerd, zette hij met Traagheid een nieuwe cyclus van korte Franse romans in. Maar niet alleen vanwege de taal en de omvang kan Onsterfelijkheid binnen Kundera’s werk als een afsluiting van een periode worden beschouwd. Ook de zes Tsjechische romans vallen namelijk in twee delen uiteen, en samen met Het boek van de lach en de vergetelheid en De ondraaglijke lichtheid van het bestaan vormt Onsterfelijkheid een drieluik van complexe romans waarin het essayistische aspect sterk op de voorgrond treedt, en daarmee ook het ‘ik’ van de verteller (in wie zonder enig probleem Milan Kundera zelf kan worden herkend, die als personage zijn eigen fictie binnen stapt).… > Lees verder
Milan Kundera, Identiteit, fragment
Haar zoon was vijf jaar oud toen ze hem begroef. Later, in de vakantie, zei haar schoonzus tegen haar: ‘Je bent te neerslachtig. Je moet weer een kind krijgen. Alleen op die manier kun je het vergeten.’ De opmerking van haar schoonzus stemde haar droevig. Kind: bestaan zonder biografie. Schaduw die zich snel oplost in zijn opvolger. Maar ze wilde haar kind niet vergeten. Ze verdedigde zijn onvervangbare individualiteit. Tegen de toekomst verdedigde ze een verleden, het veronachtzaamde, geringgeschatte verleden van de arme kleine dode. Een week later zei haar man tegen haar: ‘Ik wil niet dat je met een depressie blijft zitten.… > Lees verder
De boom der mogelijkheden
Een boek dat oneindig veel mogelijke boeken bevat. Dat is Identiteit, na De traagheid de tweede roman die Milan Kundera rechtstreeks in het Frans schreef, de tweede ook die een grote formele en thematische complexiteit koppelt aan een geringe omvang en een opmerkelijke soberheid.
[…]
In Identiteit draaien alle thema’s en motieven rond één centrale vraag, het gapende middelpunt van de maalstroom: waar houdt een mens op zichzelf te zijn? Die vraag naar de grenzen van het individu wordt nergens in zijn abstracte algemeenheid gesteld, maar keer op keer aangestipt in concrete situaties. En of daarin nu sprake is van het geheugen of van de dood, van dromen of van orgieën, altijd hangt de identiteitsvraag samen met de manier waarop de twee personages, Chantal en Jean-Marc, zich op dat moment tot elkaar en tot de wereld om hen heen verhouden.… > Lees verder
Niet-gerealiseerde mogelijkheden
De ondraaglijke lichtheid van het bestaan is Milan Kundera’s bekendste roman. Paradoxaal genoeg dankt het boek zijn bekendheid voor een belangrijk deel aan de verfilming door Philip Kaufman, waarnaar Kundera ongetwijfeld verwijst wanneer hij in een paar jaar later verzucht: ‘Omdat het essentiële van een roman juist ligt in wat je niet anders kan zeggen dan door een roman, blijft in elke bewerking alleen het niet essentiële over. Elke idioot die vandaag de dag nog romans schrijft, moet ze zo schrijven dat ze nooit kunnen worden bewerkt, met andere woorden: dat ze niet kunnen worden naverteld.’ Die verzuchting doet hij niet in een interview of een essay maar in een (inderdaad niet na te vertellen) roman, Onsterfelijkheid, en daarmee hebben we direct een opvallend kenmerk van Kundera’s latere werk te pakken: de verhaallijn, als die er al is, wordt geregeld onderbroken door theoretische uitweidingen van de verteller, in wie gemakkelijk een alter ego van de schrijver zelf te herkennen valt.… > Lees verder